این روزها به واسطه انتشار اسکناسهای جدید ۵۰۰۰ تومانی ، بسیاری از مردم با روایتی از پیامبر اکرم(ص) آشنا شده اند که بر اساس آن حتی اگر دانش بر تارک ثریا آویخته باشد ، مردانی از فارس آن را به کف می آورند.
در مورد این روایت باید عرض کنیم که مضمون آن هم در مآخذ سّنی آمده است و هم در منابع شیعی. البته در برخی از متون به جای “علم” ، “ایمان” یا “دین” ذکر شده است. طبق این حدیث مشهور ، پیامبر در موارد متعدد ، پس از نزول آیات ۳۸سوره محمد(ص) و ۵۸ سوره مائده و ۳ سوره جمعه ، دست بر شانه یا زانوی سلمان فارسی نهاد و فرمود: « لو کان الدین فی الثّریا لناله رجال من العجم». ترجمه شیوا و کهن این سخن آن گونه که در کتاب حالات و سخنان ابوسعید ابوالخیر( از مآخذ قرن ششم ) آمده چنین است: « اگر این که مرا بدان فرستاده اند ، در ستاره ها تعبیه کنند ، از عجم مردانی بیرون آیند که دست ِ همّت به ثریّا برند و بهره خود از این دین بحاصل کنند.»
گویا محمد(ص) با هوشمندی پیامبرانه خویش، پیش از همه ،درخشش هوشیاری و تفکر و جوشش ایمان و معنویت را در سیمای سلمان فارسی ـ به عنوان نمونه ای از مردم ایران – دیده بود و ظهور هزاران عالم و حکیم و مفسر و مورخ و عارف و ادیب ایرانی را در طی قرنهای متمادی پیش بینی می کرد و با این سخن بر آن بود تا بر تاثیر شگرف آنها در پی ریزی تمدن اسلامی و آینده بشریت گواهی دهد!
در طول تاریخ مردم نقاط مختلف ایران کوشیده اند این روایت را بیان شده در حق خویش بدانند. از جمله ابوعبدالله حاکم نیشابوری (۳۲۱ – ۴۰۵ ه ق) در فصل “مفاخر خراسان” از کتاب تاریخ نیشابور کوشیده است قلمرو “قوم سلمان” را تا اقصای خراسان گسترش بدهد ، و مولف کتاب شیراز نامه در فصل “مزیّت فارس بر اقالیم دیگر” روایت مزبور را برای اثبات فضیلت ولایت خویش مورد استناد قرار داده است. و اگر به کتاب محاسن اصفهان مراجعه کنید در می یابید که عالمان این شهر نیز دیار خود را مخصوص به این فضیلت دانسته اند و…
اما حقیقت این است که خراسانیان و فارسیان و اصفهانیان و همه اقوام ایران زمین ، یعنی همه آنها که به مصداق روایت مورد بحث ، در طی اعصار و قرون ، در راه دانش و معرفت و درک درست ایمان و دین تلاش کرده اند – و تاریخ اسلام و ایران بر این تلاش مبارک و سازنده گواهی می دهد – همگی در دعوی خویش برحق اند و همه اقوام ایرانی به واسطه کوششهای هوشمندانه فکری و قرابت روحی و معنوی ، خویشاوند مردی هستند که خود ، تفاخرات قومی و نژادی را به هیچ می گرفت و می گفت:« من سلمان ، فرزند اسلام هستم!»
اما چرا پیامبر (ص) از میان همه اجرام آسمانی ، ثریّا را انتخاب کرده است؟ بی شک دوری خوشه پروین از زمین در این انتخاب موثر بوده است…. این پرسش ، همچنین، کنجکاوی عارفان متاملی چون محیی الدین ابن عربی را در کتاب فتوحات برانگیخته است. به نظر او نکته ظریفی در این سخن وجود دارد که به هیات ظاهری خوشه پروین که از هفت ستاره تشکیل شده باز می گردد. ابن عربی این ویژگی را به “صفات ثبوتیه” حضرت حق که هفت تاست ربط می دهد.