گلستان سعدی یک خودآموز سیاست و مدیریّت است. او در باب اوّل این کتاب شریف این حکایت را آورده است:
وزرای نوشیروان در مهمّی از مصالح مملکت اندیشه همیکردند و هر یک رایی همیزدند و مَلِک همچنین تدبیری اندیشه همیکرد. بزرجمهر را رای مَلِک اختیار آمد.
وزیران در خُفیه پرسیدند که رای مَلِک [ را ] جه مزیّت دیدی بر فکر چندین حکیم؟
گفت: به موجب آنکه [انجامِ ] کار معلوم نیست و رای همگنان در مشیّت است که صواب آید یا خطا؛ پس موافقت رای مَلِک اولیتر است تا اگر خلافِ صواب آید، به علتِ متابعت او از مُعاتبت ایمن باشم!
خلاف رای سلطان رای جستن
به خون خویش باشد دست شستن
اگر خود روز را گوید شب است این
بباید گفتن آنک ماه و پروین!
برخی ممکن است تصوّر کنند که سعدی در حکایت بالا درس تملّق و فرصتطلبی به مقامات و مسئولان مملکتی داده و آنان را به تأیید رطب و یابس سخنان مافوق رهنمون شده است.
اگر دقّت بفرمایید فرض حکایت سعدی در جایی است که تصمیمگیری دشوار است و هر کس، از جمله پادشاه رأی و نظری را ابراز میکند و هیچیک از این نظریّات هم ظاهراً بر دیگری برتری ندارد.
طبعاً اگر یکی از این نظریّات از همه روشنتر و عقلانیتر بود، سعدی ما را به پیروی از همان رای توصیه میکرد، همچنین اگر رأی پادشاه به وضوح باطل بود، باز هم سعدی از زبان بزرگمهر آن را تأیید نمیکرد.
به نظر میرسد حکایت سعدی مبتنی بر این اصل مدیریّتی است که مدیران زیردست نباید بیدلیل با نظر مقام بالاتر مخالفت کنند و تصمیمی که مورد تأیید عالیترین مقام اداری است از ضمانت اجرایی بالاتری برخوردار است. درسی که سیاستمداران ما از این سخن سعدی میتوانند بگیرند یکی میتواند این باشد که عرصۀ مدیریّت جای تنازع و اعمال اختلاف سلیقه نیست و در شرایط مساوی و هنگامی که آرای مختلفی وجود دارد، در هنگام تصمیمگیری حمایت از نظر مقام بالاتر عاقلانهتر است و دست کم این است که اگر آن رأی و نظر ناصواب درآمد، همان مقام بالاتر مسئول خواهد بود و دیگران از مواخذه در امان هستند!
سعدی در دوبیت آخر همین نکتۀ مدیریّتی را تأکید میکند که تعارض و ستیزۀ بیدلیل ردههای پایین با مدیریّت عالی یک سازمان که از آن با تعبیر «خلاف رای سلطان رای جستن» یاد شده کار خطرناکی است و عمدتاً به حذف مدیریّت میانی منجر میشود. بیت آخر نیز با طنزی که دارد فضای حکایت را تلطیف و میزان تأثیرگذاری آن را افزایش داده است.