بوق در هزیمت زدن!

استاندارد

بوق سازی است که انواع و اقسامی دارد و انواع آن که در بزم  و رزم استفاده می شود. “سورنا ” نایی است که در سور و جشن نواخته می شده و “کرنا” نایی بوده که در “کار” یعنی کارزار به کار می رفته است. بوق و کرنا را معمولا در زمان آماده باش سپاه و حمله می نواختند تا هم در دل دشمن ترس بیندازند و هم بر شجاعت سپاه خودی بیفزایند.تصویر کاربرد این ساز در میدان نبرد در این بیت فردوسی جالب توجه است:

ز نالیدن بوق و بانگ سپاه
تو گفتی که خورشید گم کرد راه

طبعا در شرایط عقب نشینی و شکست زمینه ای برای نواختن بوق وجود ندارد و از همین جاست که مفهوم کنایی و طنزآلود “بوق در هزیمت زدن” به معنی کار غیرمتعارف کردن از قدیم در متون فارسی بروز یافته است.به عنوان مثال , در قابوس نامه رفتار جوانانه و جاهلانه افراد مسن  به بوق در هزیمت زدن مانند شده است:

” پیر که جوانی کند , در هزیمت بوق زدن باشد!”

مولف کتاب سپس برای تاکید موضوع به بیتی از خود استناد می کند :

چون بوق زدن باشد در وقت هزیمت
مردی که جوانی کند اندر گه پیری!

اما گویا همواره کسانی از جوان و پیر وجود دارند که در گاه هزیمت هم نمی خواهند خودشان را از تک و تا بیندازند و خروجشان از میدان معرکه , مثل ورودشان با هیاهو و اشتلم همراه است. ناصر خسرو در نکوهش کار نابخردانه اینان سروده است:

در هزیمت چون زنی بوق ار به جای استت خرد
ور نه ای مجنون چرا می پای کوبی در سَرب؟!

و  نظامی نیز در خسرو و شیرین این عمل را به رفتار کسی مانند می کند که در اعماق چاه قصد دارد خیمه بر اوج آسمان و کوکب عیوق بزند :

تو نیز اندر هزیمت بوق می زن
ز چاهی خیمه بر عیوق می زن!

به نظر می رسد که وقتی پای حق و حقیقتی در کار نیست که پایداری و مقاومت را در بدترین احوال هم ضروری می کند , پذیرش شکست و تسلیم شدن در برابر واقعیت , با همه تلخی آن بهتر از بوق در هزیمت زدن و خود را مضحکه مردم کردن است. اساسا تسلیم در برابر واقعیت عاقلانه تر و آبرومندتر از لجبازی و دمیدن در شیپور مواضع غیرمنطقی است و هزینه کمتری برای مردم و خود شخص به بار می آورد , لذا از قدیم و  ندیم و باز هم به طنز گفته اند: “الفرار ممالایطاق من سنن المرسلین!”

و فردوسی حکیم نیز برآن است :

هزیمت بهنگام بهتر که جنگ
چو تنها شدی نیست جای درنگ!

و این سخنی است مورد وفاق سعدی که استاد مصلحت بین روزگار است:

چو بینی که یاران نباشند یار
هزیمت ز میدان غنیمت شمار!

پاسخ دهید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *