جرعه کاس الکرام!

استاندارد

اگر شراب خوری جرعه ای فشان بر خاک
از آن گناه که نفعی رسد به غیر چه باک

علامه قزوینی این بیت حافظ را که به رسم کهن جرعه فشاندن بر خاک اشاره دارد, ناظر به این مصرع مشهور عربی دانسته اند: ” و للارض من کاس الکرام نصیب”.او می گوید: این مصراع”جاری مجرای امثال است, ولی تا کنون نام گوینده آن را پیدا نکرده ام.” استاد فروزان فر نیز در تصحیح فیه مافیه  این مصراع  را در یکی از مجلدات احیاء علوم الدین غزالی(متوفی 505 ه ق)بدین مضمون نشان داده اند:

شربنا و اهرقنا علی الارض جرعة
و للارض من کاس الکرام نصیب
 

 و در پایان آورده اند که” گوینده آن معلوم نگردید.” [به نقل ازحافظ نامه, ج2 , ص 896] برای تکمیل بحث بزرگان این نکته را هم بیفزاییم که این بیت پیش تر از احیاء العلوم در کتاب البصائر و الذخائر ابوحیان توحیدی (متوفی 400ه ق) بدون ذکر گوینده آمده است.همچنین در کتاب التمثیل و المحاضرة نوشته ابومنصور ثعالبی(متوفی۴۲۹ ه ق) نیز که متقدم بر غزالی است، همین مصراع،باز هم بدون ذکر گوینده و البته با تفاوتی در مصراع قبل آمده است:

و ماء الکرم للرجل الکریم
و للارض من کاس الکرام نصیب

 به نظر می رسد که با توجه به اینکه این سخن از قدیم به صورت ضرب المثلی رایج درآمده بوده و مضمون آن به آیینی بسیار کهن اشاره دارد, جست و جوی گوینده واقعی آن کاری است بسیار دشوار و شاید غیر ضرور! مهم این است که بدانیم بر اساس آیینی کهن, باده نوشان پس از نوشیدن شراب جرعه ای نیز بر خاک می فشانده اند تا روان درگذشتگان آنان نیز از آن شادمانی بهره ای ببرد!

پاسخ دهید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *